Πατροκοσμάς και Εβραίοι Του Θεόδωρου Ρηγινιώτη

Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ως αληθινός Πατέρας της Εκκλησίας, ήταν ένας δάσκαλος της αγάπης. Δεν ήταν εθνικιστής, ούτε φανατικός. Ήταν ένας Ρωμιός. Εκτός από τις εκπληκτικές κοινωνικές διδασκαλίες του (π.χ.: «Να κάμης του παιδιού σου ένα φόρεμα, και άλλο ένα εκείνου του πτωχού παιδιού… Και να αγαπάς τα πτωχά παιδιά καλύτερα από τα ιδικά σου»[1]), είναι καταγεγραμμένες και διδασκαλίες του με ισχυρό αντιρατσιστικό περιεχόμενο, όπως:

• για την άπιστη σύζυγο (την προτρέπει σε συντριβή της καρδιάς-μετάνοια και αποτρέπει τον απατημένο σύζυγο από το φόνο της –πράγμα εξαιρετικά διαδεδομένο εκείνη την εποχή): «Και αν τύχη και ξεπέση η γυναίκα με άλλον άνδρα ή ο άνδρας με άλλην γυναίκα, έχουν χρέος να πηγαίνουν εις τον αρχιερέα να τους χωρίζη [δηλ. να μη χωρίζουν μόνοι τους ούτε να ανταποδίδουν απιστία με απιστία]. Μα πάλιν εκείνος οπού αδικηθή από την γυναίκα του και δεν την χωρίση, έχει μισθόν εις την ψυχήν του. Αμή είνε τρόπος να πορνεύση η γυναίκα σου με άλλον και την συγχωρήσης;

Είνε. Και τι τρόπος είνε; Εσύ, παιδί μου, πηγαίνεις εις την ξενιτειά, εις το χωράφιον, η γυναίκα σου εξέπεσε με άλλο πρόσωπον. Ήλθες εις το σπίτι σου. Τι πρέπει να κάμη η γυναίκα σου; Πρέπει να πάρη ένα τσεκούρι και ένα ξύλο και να σου βάλη μίαν μετάνοια και να σου φιλήση το χέρι και να σε ειπή: Πάρε ετούτο το τσεκούρι και το ξύλο και να με κάμης μίαν χάριν. Βάλε με επάνω να με κάμης λιανά λιανά κομμάτια, ρίξε με να με φάνε οι σκύλοι, διατί δεν είμαι άξια να βλέπω το πρόσωπόν σου, επειδή και εκαταπάτησα την τιμήν σου και από εκεί οπού ήμουν θυγατέρα του Χριστού, έγινε θυγατέρα του διαβόλου. Τι λέγεις, παιδί μου, σε βαστά η καρδιά σου να την σκοτώσης ή να την σχωρέσης; Με φαίνεται πως θα πης: Ας είσαι συγχωρεμένη, μα άλλην φοράν να μη το ματακάμης»[2],

• για την ισοτιμία ανδρών και γυναικών: «Τον παλαιόν καιρόν ήτο ένας άνθρωπος ονομαζόμενος Ιωακείμ, είχε δε και μίαν γυναίκα ονομαζομένην Άννα. Καλός και ο άνδρας, καλή και η γυναίκα, και από γένος βασιλικόν και οι δύο, αλλά η γυναίκα ήτο καλυτέρα. Πολλές γυναίκες ευρίσκονται εις τον κόσμον οπού είνε καλύτερες από τους άνδρας. Τι σε ωφελεί να καυχάσαι πως είσαι άνδρας, και είσαι χειρότερος από την γυναίκα και πηγαίνεις εις την κόλασιν και καίεσαι πάντοτε, και η γυναίκα σου να πηγαίνη εις τον παράδεισον να χαίρεται πάντοτε;»[3],

• για τους γονείς που αποχτούν κορίτσια: «Καθώς ο Ιωακείμ και η Άννα δεν επροτίμησαν το αρσενικόν από το θηλυκόν [δηλ. όταν γέννησαν την Παναγία, δε δυσαρεστήθηκαν που ήταν κορίτσι], έτσι και η ευγενία σας να μην προτιμάτε τα αρσενικά παιδιά σας από τα θηλυκά, διότι όλα τα πλάσματα, του Θεού είναι»[4],

• για την κοινωνική διάκριση σε βάρος των τσιγγάνων (βλ. σχετικό άρθρο στην ΟΟΔΕ.).

Προκαλεί λοιπόν έκπληξη και σκάνδαλο η παρακάτω διδαχή του αγίου Κοσμά, που έχει αποτελέσει θέμα ομηρικών διενέξεων:

«Και τώρα μη δυνάμενοι οι Εβραίοι να τον μετασταυρώσουν τον Χριστόν, κάθε Μεγάλην Παρασκευήν τον κάνουν από κερί και τον σταυρώνουν και ύστερα τον καίουν. Ή παίρνουν ένα αρνί και το κτυπούν με τα μαχαίρια και το σταυρώνουν αντί του Χριστού. Ακούετε κακίαν των Εβραίων και του διαβόλου; Καθώς γεννηθή το Εβραιόπαιδον, αντί να το μαθαίνουν να προσκυνή τον Θεόν, οι Εβραίοι, παρακινούμενοι από τον πατέρα των τον διάβολον, ευθύς οπού γεννηθή, το μαθαίνουν να βλασφημά και να αναθεματίζη τον Χριστόν μας και την Παναγίαν μας. Και εξοδεύουν πενήντα, εκατόν πουγγία να εύρουν κανένα χριστιανόπουλο να το σφάξουν, να πάρουν το αίμα του και με εκείνο να κοινωνούν. […] Ο Χριστός μάς παραγγέλλει να ευχόμεθα όλον τον κόσμον. Ο Εβραίος, όσον και αν εινε φίλος σου, πήγαινε, καλημέρισέ τον, και βάλε το αυτί σου να ακούσης τι σου λέγει. Εσύ του εύχεσαι και τον χαιρετάς και εκείνος σε καταράται και σου λέγει, κακή ημέρα σου, διότι η καλημέρα είνε του Χριστού, και δεν θέλει ούτε να την ακούση ούτε να την είπη ο Εβραίος.

Κοίταξε εις το πρόσωπον ένα Εβραίον όταν γελά. Τα δόντια του ασπρίζουν, το πρόσωπόν του είνε ωσάν πανί αφωρισμένο, διότι έχει την κατάρα από τον Θεόν, και δεν γελά η καρδία του. Έχει τον διάβολον μέσα του οπού δεν τον αφήνει. Κοίταξε και ένα χριστιανόν εις το πρόσωπον, ας είνε και αμαρτωλός. Λάμπει το πρόσωπόν του, χύνει η χάρις του Αγίου Πνεύματος. Σφάζει ο Εβραίος ένα πρόβατον, και το μισό το εμπροσθινόν το κρατεί διά λόγου του, και το πισινόν του μουντζώνει και το πωλεί εις τους χριστιανούς διά να τους μαγαρίση. Και αν σου δώση ο Εβραίος κρασί ή ρακί, είναι αδύνατον να μη το μαγαρίση πρώτον. Και αν δεν προφθάση να κατουρήση μέσα, θα πτύση.

Όταν αποθάνη κανένας Εβραίος, τον βάζουν μέσα εις ένα σκαφίδι μεγάλο και τον πλένουν με ρακί, και του βγάνουν όλην του την βρώμα, και εκείνο το ρακί το φτιάνουν με μυριστικά, και τότε το πωλούν εις τους χριστιανούς ευθηνότερον, διά να τους μαγαρίσουν. Πωλούν ψάρια εις την πόλιν οι Εβραίοι; Ανοίγουν το στόμα του οψαρίου και κατουρούν μέσα, και τότε το πωλούν εις τους χριστιανούς.

Ο Εβραίος μού λέγει πως ο Χριστός μου είναι μπάσταρδος και η Παναγία μου πόρνη. Το άγιον Ευαγγέλιον λέγει πως το έγραψεν ο διάβολος. Τώρα έχω μάτια να βλέπω τον Εβραίον; […] Και η ευγενία σας πώς το βαστά η καρδία σας να κάνετε πραγματείας [εμπορικές συναλλαγές] με τους Εβραίους; Εκείνος οπού συνανανστρέφεται με τους Εβραίους, αγοράζει και πωλεί, τι φανερώνει; Φανερώνει και λέγει πως καλά έκαμαν οι Εβραίοι και εθανάτωσαν τους προφήτας και όλους τους διδασκάλους και όλους τους καλούς. Καλά έκαμαν και κάμνουν να υβρίζουν τον Χριστόν μας και την Παναγίαν μας. Καλά κάμνουν και μας μαγαρίζουν και πίνουν το αίμα μας»[5].

Ωστόσο, η διδαχή αυτή καταλήγει στα εξής:

«Τώρα, διατί σας τα είπα, χριστιανοί μου; Όχι διά να φονεύετε τους Εβραίους και να τους κατατρέχετε, αλλά διά να τους κλαίετε, πως άφησαν τον Θεόν και επήγαν με τον διάβολον. Σας τα είπα να μετανοήσωμεν ημείς τώρα οπού έχομεν καιρόν, διά να μη τύχη και μας οργισθή ο Θεός και μας αφήση από το χέρι του και πάθωμεν και ημείς σαν τους Εβραίους και χειρότερα» [6].

Η παραπάνω διδαχή κατά των Εβραίων, αν ερμηνευτεί ως παραλήρημα ενός θρησκόληπτου φανατικού, έρχεται σε αντίθεση με την παρακάτω:

«Εσύ πάλιν οπού αδίκησες τους αδελφούς σου και ήκουσες οπού είπον να σε συγχωρήσουν, μη χαίρεσαι, αλλά μάλιστα να κλαις, διατί αυτή η συγχώρησίς σου έγινε φωτιά εις το κεφάλι σου, ανίσως [=αν τυχόν] και δεν επιστρέψης το άδικον οπίσω. [...] Όλοι οι πνευματικοί, πατριάρχαι, αρχιερείς, όλος ο κόσμος να σε συγχωρήση, ασυγχώρητος είσαι. Αμή ποίος έχει την εξουσίαν να σε συγχωρήση; Εκείνος οπού τον αδίκησες. [...] Έτυχε και δεν έχεις να πληρώσης; Πήγαινε και πώλησον τα πράγματά σου, και όσα πάρης, δόσε τα εκείνου οπού αδίκησες. Μα δεν φθάνουν; Πήγαινε και συ πωλήσου σκλάβος, και όσα πάρεις δόσε τα. […] Αδελφοί μου, όσοι αδικήσατε Χριστιανούς ή Εβραίους ή Τούρκους, να δώσητε το άδικον οπίσω, διατί είναι κατηραμένον και δεν βλέπετε καμίαν προκοπήν»[7].

Από την τελευταία διδαχή εξάγονται δύο συμπεράσματα:

1) Όταν ένας χριστιανός αδικήσει παντοιοτρόπως έναν Εβραίο, οφείλει να πουληθεί σκλάβος για να του επιστρέψει τα χρήματα ή άλλα περιουσιακά στοιχεία που του άρπαξε, αν τα έχει φάει και δε μπορεί να του τα επιστρέψει.

2) Όταν ένας χριστιανός αδικήσει παντοιοτρόπως έναν Εβραίο, μόνο εκείνος ο Εβραίος έχει το δικαίωμα να τον συγχωρήσει και τότε ο χριστιανός θα εμφανιστεί συγχωρημένος μπροστά στο Θεό. Αν ο Εβραίος δεν τον συγχωρήσει, ο χριστιανός θα βαρύνεται αιώνια με την αμαρτία που διέπραξε. Εφόσον όμως ο Εβραίος (όπως και κάθε άνθρωπος) έχει τέτοια εξουσία, πώς είναι δυνατόν να θεωρηθεί «κατώτερος» και απόβλητος;

Η αντιπαράθεση του αγίου με τους Εβραίους

Η βιογραφία του αγίου, που περιλαμβάνεται στο Νέον Μαρτυρολόγιον[8], δεν είναι γραμμένη από τον επιμελητή του μαρτυρολογίου άγιο Νικόδημο ο Αγιορείτη, αλλά από το μαθητή και ακόλουθό του Σάπφειρο Χριστοδουλίδη, αυτόπτη και αυτήκοο μάρτυρα του βίου και των διδαχών του. Τυπώθηκε πρώτη φορά στη Βενετία το 1814[9]. Εκεί, περί των Εβραίων, αναφέρει τα ακόλουθα:

«Ο αποστολικός ούτος διδάσκαλος ποτέ δεν άνοιξε το στόμα να ειπή λόγον εναντίον των Εβραίων, ούτε εις την Θεσσαλονίκην, ούτε εις την Καστορίαν, ούτε εις τα Ιωάννινα, ούτε εις κανένα άλλο μέρος οπού ήσαν Εβραίοι». Οι Εβραίοι όμως των Ιωαννίνων, από καθαρό θρησκευτικό φανατισμό εναντίον των χριστιανών, «μη υποφέροντας να κηρύττεται η πίστις και το Ευαγγέλιον του Ιησού Χριστού», συκοφάντησαν τον άγιο στον τοπικό πασά, ότι δήθεν είναι «απεσταλμένος από τους Μοσχόβους» (Ρώσους), για να παρασύρει τους ραγιάδες και να πηγαίνουν στη Ρωσία. Έτσι, προγραμματίστηκε ο θάνατός του από τις οθωμανικές αρχές, όμως το σχέδιό τους δεν εκπληρώθηκε. Πιθανόν οι χριστιανοί, μαθαίνοντάς το, να δωροδόκησαν τους Τούρκους, γιατί ο Χριστοδουλίδης γράφει ότι «επροξενήθη αρκετή ζημία χρημάτων εις το κοινόν των χριστιανών». Από τότε ο άγιος «άρχισε να στηλιτεύη την πονηρίαν και το αδιάλλακτον μίσος, οπού έχουν κατά των χριστιανών οι Εβραίοι».

Στη συνέχεια ο άγιος ήρθε στα Ιωάννινα και, πρώτον, «εκατέπεισε τους χριστιανούς να μεταβάλουν το κοινόν παζάρι από την Κυριακήν εις το Σάββατον, το οποίον τους επροξένησε μεγίστην φθοράν» (στους Εβραίους). Δεύτερον, «τους εκήρυξε διά φανερούς εχθρούς, και ότι είνε έτοιμοι κάθε καιρόν να κάμουν κάθε κακόν εις τους χριστιανούς». Και τρίτον, «θέλοντας να βγάλη από τας κεφαλάς των χριστιανών τας μακριάς φούντας και τα τοιαύτα, τα οποία ηγόραζον από τους Εβραίους, τους εδίδασκε πως είνε ακάθαρτα, ότι επί ταυτού διά τους χριστιανούς οι θεοκτόνοι τα μολύνουσι, και να μη τα αγοράζωσιν ολότελα».

Έτσι η αντιπαράθεση του αγίου με τους Εβραίους κλιμακώθηκε, οπότε κάποιοι από αυτούς δωροδόκησαν τον Κουρτ πασά για να τον βγάλει από τη μέση. Ο πασάς δέχτηκε και ο άγιος απαγχονίστηκε, κατ’ ουσίαν δολοφονήθηκε, ως γνωστόν, στο Κολικόντασι στις 24 Αυγούστου 1779. Ο άγιος δεν αντιστάθηκε. Το σώμα του ρίχτηκε στο ποτάμι με μια πέτρα στο λαιμό, τρεις ημέρες μετά εθεάθη να πλέει όρθιο, σα να ήταν ζωντανός. Οι χριστιανοί τον ανέσυραν και τον έθαψαν. Τιμήθηκε ως άγιος από το λαό αμέσως, ενώ επίσημα κατατάχθηκε στο αγιολόγιο μόλις μετά από 182 χρόνια, το 1961. Ας μας επιτραπεί να παρατηρήσουμε ότι η άμεση απόδοση τιμών αγίου από το λαό φανερώνει ότι ο ιεροκήρυκας ιερομόναχος Κοσμάς ήταν ένας άνθρωπος αληθινά ενάρετος. Αν ήταν ένας φανατικός θρησκόληπτος, συμπλεγματικός, αυστηρός και βίαιος, ο λαός δεν θα είχε λόγο να τον τιμήσει. Σημειωτέον ότι τον σέβονταν και οι μουσουλμάνοι, τουλάχιστον οι Αλβανοί. Μερικά ενδιαφέροντα περιστατικά που φανερώνουν το τελευταίο μπορείτε να δείτε στο σχετικό μας άρθρο.

 

Γιατί τέτοιο κατηγορητήριο;

Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε ή έστω να κατανοήσουμε το κατηγορητήριο του αγίου κατά των Εβραίων;

Μήπως ο άγιος Κοσμάς στράφηκε ενάντια στους Εβραίους από μνησικακία, για να τους εκδικηθεί για την πρώτη απόπειρά τους εναντίον του; Κάτι τέτοιο θα ήταν γνωστό και ασφαλώς θα σπίλωνε το όνομα του ιεροκήρυκα, που ζητούσε επίμονα από τους χριστιανούς να συγχωρούν τους εχθρούς τους. Δεν υπάρχει καμία τέτοια αναφορά στις πηγές.

Εμφανώς σκοπός του αγίου είναι να αποτρέψει τους χριστιανούς από εμπορικές συναλλαγές («πραγματείες») με τους Εβραίους. Τονίζει λοιπόν ότι: τα προϊόντα τους είναι «μαγαρισμένα» και όποιος χριστιανός συναλλάσσεται με αυτούς είναι σα να προσυπογράφει τη δολοφονία του Χριστού. Οι Εβραίοι, κατά τον άγιο, βαρύνονται με ενοχή για τη δολοφονία του Χριστού όχι «κληρονομικά», αλλά λόγω του κατά των χριστιανών μίσους τους. Οι ίδιοι διαπράττουν ποικίλες αμαρτίες κατά του Χριστού και των χριστιανών, δεν είναι ένοχοι για τις πράξεις των προγόνων τους.

Δεν φαίνεται να είχε προκληθεί κύμα βίας εναντίον των Εβραίων από τα κηρύγματα του αγίου. Μόνον ότι οι χριστιανοί των Ιωαννίνων μετέφεραν το παζάρι τους από την Κυριακή (αργία των Χριστιανών) στο Σάββατο (αργία των Ιουδαίων). Ωστόσο, η έμφαση που έδινε ο άγιος στα κηρύγματά του γενικώς στην αργία της Κυριακής φανερώνει ότι στο τελευταίο επέμεινε, όχι για να χτυπήσει τους Εβραίους, αλλά επειδή θεωρούσε απρεπές (και είχε δίκιο) να παραμελούν οι χριστιανοί την κυριακάτικη λατρεία του Θεού ασχολούμενοι με το εμπόριο (και όλα τα παρεπόμενα – απάτες, εντάσεις, βλαστήμιες κ.τ.λ.).

Υπάρχουν λοιπόν τώρα δύο ζητήματα:

Α) Ποια κακή επιρροή έκαναν οι Εβραίοι στους χριστιανούς, ώστε ο άγιος να τους πολεμήσει τόσο έντονα;

Β) Ποια η προέλευση των εξεζητημένων (όπως φαίνεται τώρα) κατηγοριών του αγίου εναντίον τους;

Οπωσδήποτε, τις κατηγορίες αυτές θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ο άγιος τις πίστευε. Δεν τις έλεγε για να συκοφαντήσει τους Εβραίους, γνωρίζοντας ότι «είναι ψέματα». Και φυσικά δεν τις επινόησε ο ίδιος, αλλά τις παρέλαβε από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα.

Οπότε, το αληθινό ερώτημα είναι: είναι αληθινή ή ψεύτικη η κατηγορία κατά των Εβραίων για το βαρέλι με τα καρφιά;

Εξετάζοντας το ζήτημα σε πολύ διαφορετικό τόπο και χρόνο, πρέπει να παραδεχτούμε ότι δεν έχουμε αρκετά στοιχεία για να αποφανθούμε οριστικά. Θα πρέπει όμως να απαλλαγούμε από ιδεολογικές προκείμενες, που λένε ότι «είναι αδύνατον» να είναι αληθινή η κατηγορία και ότι «είναι γελοίοι» οι χριστιανοί που ισχυρίζονται τέτοια πράγματα κατά των «καημένων» των Εβραίων, θυμάτων της μόνιμης χριστιανικής μισαλλοδοξίας.

Το ερώτημα είναι ανάλογο με το: υπάρχουν μάγοι και μάγισσες; Οι μάγοι και μάγισσες που καταδίωκε η ιερά εξέταση δεν ήταν ποτέ, ποτέ, ποτέ, αληθινοί; Ή μήπως όντως είχε παρατηρηθεί έξαρση της μαύρης μαγείας – όπου φυσικά πήρε η μπάλλα και χιλιάδες αθώους, που βασανίστηκαν και θανατώθηκαν χωρίς να φταίνε; (Όχι ότι δικαιούται κανείς φυσικά να βασανίζει και θανατώνει έναν μάγο, ακόμη κι αν ο ίδιος ο μάγος είναι αιμοπότης ή και κανίβαλος).

Το μεσαίωνα γίνονταν πολλά. Κάθε είδους διαστροφή είχε εμφανιστεί ή επανεμφανιστεί. Επίσης, οι Εβραίοι διαθέτουν μυστικισμό (την Καμπάλλα) και δεν ξέρεις τι άλλο. Τέλος, η ανάμιξή τους με μαύρη μαγεία φαίνεται στην περίπτωση των γκόλεμ.

Το γκόλεμ είναι ένα ζωντανό πλάσμα δημιουργημένο από χώμα και νεκρή ύλη, ένα ανθρωποειδές, υποχείριο του δημιουργού του. Πρόκειται για προϊόν μιας απόκρυφης τέχνης, που κατείχαν (όπως έλεγαν το μεσαίωνα) οι Εβραίοι αποκρυφιστές. Μεγάλη ανάλυση στο θέμα κάνει ο Ουμπέρτο Έκο στο «Εκκρεμές του Φουκώ».

Κρίνοντας με σημερινά δεδομένα, δε μπορούμε παρά να θεωρήσουμε αυτή τη δέσμη κατηγοριών κατά των Εβραίων ως προϊόν κοινωνικής και θρησκευτικής προκατάληψης, βαθιά ριζωμένης, από την οποία επηρεάστηκε ο άγιος Κοσμάς. Ακόμη κι αν κάποιοι φανατικοί ή διεστραμμένοι διέπραξαν αυτά τα ατοπήματα, δε μπορούμε να επιρρίψουμε την ευθύνη σε ολόκληρο το λαό.

Κατά τούτο, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να παραδεχτούμε ότι ο άγιος Κοσμάς έσφαλλε στους χαρακτηρισμούς του εναντίον των Εβραίων. Και οι άγιοι σφάλλουν, και οι άγιοι αμαρτάνουν. Κατά την ορθοδοξία, κανείς άνθρωπος δεν είναι αλάθητος και αναμάρτητος. Η απαίτηση να ανακαλύψουμε (ή να κατασκευάσουμε) αλάθητους ανθρώπους, ανήκει μόνο σε φανατικές και συμπλεγματικές ηθικιστικές ομάδες και είναι σαφώς ρατσιστική, όσο και (ίσως εσκεμμένα) ανεδαφική. Δεν υπάρχουν «αλάθητοι».

Αυτό όμως σε καμία περίπτωση δεν ακυρώνει τη μέγιστη κοινωνική προσφορά του αγίου Κοσμά. Δεν είναι μόνο τα σχολεία που ιδρύθηκαν λόγω της επιμονής του και που φτάνουν τον τιτάνιο αριθμό των 210 Ελληνικών Σχολείων («γυμνασίων») και 1.100 κατώτερων σχολείων. Ληστές μετανόησαν, εχθροί συμφιλιώθηκαν, εγκλήματα «τιμής» και εκδίκησης αποτράπηκαν, χιλιάδες άγρια δέντρα μπολιάστηκαν με την προτροπή του, ενώ περίπου 1.500 σκλάβες εξαγοράστηκαν και απελευθερώθηκαν από τα αρχοντικά των αγάδων και των πασάδων.

Τα παραπάνω (που απαιτούν και πολλά χρήματα, τα οποία μαζεύονταν από προσφορές) φανερώνουν την τεράστια επιρροή που ασκούσε ο άγιος στο λαό. Με μια του λέξη θα μπορούσε να χυθεί άφθονο εβραϊκό αίμα. Στις πηγές όμως (όχι μόνο τα χριστιανική συναξάρια, αλλά και τα οθωμανικά αρχεία, καθώς και την ιδιωτική αλληλογραφία της εποχής) δε φαίνεται να έγινε κάτι τέτοιο. Πού είναι λοιπόν το «αντιεβραϊκό μίσος», που υποτίθεται ότι κήρυσσε;

Προφανώς η εντολή του «να μη φονεύουν τους Εβραίους» και «να μην τους κατατρέχουν», παρόλο που καταλαμβάνει μόλις μια παράγραφο στα χειρόγραφα των κηρυγμάτων του, ήταν επίμονη έγνοια του, που κατόρθωσε να επιβάλει στους χριστιανούς, σε συνδυασμό με την ιδέα ότι κι ένας Εβραίος (δηλαδή, αν πάρουμε τοις μετρητοίς τα λόγια του, ένας άνθρωπος που μεταλαμβάνει με αίμα χριστιανόπουλων, που μαγαρίζει κάθε προϊόν που πουλάει στους χριστιανούς κ.τ.λ. – ή έστω που είναι ύποπτος για όλα αυτά) είναι ο μόνος που έχει εξουσία απέναντι στο Θεό να συγχωρέσει ένα χριστιανό, αν αδικηθεί από αυτόν. Και θα το κάνει, όπως τόνιζε ο άγιος, μόνο αν ο χριστιανός αποκαταστήσει την αδικία.

Ας μου επιτραπεί να πιστεύω ότι η τελευταία ιδέα δε συμβαδίζει με την εικόνα ενός φανατικού ή ρατσιστή. Στη διδασκαλία του αγίου υπήρχε μια ισορροπία, που εμείς, από τόση χρονική απόσταση, μάλλον δυσκολευόμαστε να εννοήσουμε. Και η δυσκολία μας μεγαλώνει, όταν ενδίδουμε σε δικές μας ρατσιστικές ιδεοληψίες. Η διακηρυγμένη άποψη ότι «οπωσδήποτε» ο άγιος ήταν ρατσιστής και φανατικός, καθώς και ότι «οπωσδήποτε» ο χριστιανισμός είναι μια ιδεολογία που εξάπτει φανατισμό και ρατσιστικό μίσος, είναι μια τέτοια ιδεοληψία. Ρατσιστές και φανατικοί υπάρχουν στο χριστιανισμό, αλλά συνυπάρχουν με πρότυπα πνευματικής ισορροπίας και αυταπάρνησης.

Άρθρα στο διαδίκτυο με αναφορές σε εβραϊκές ανθρωποθυσίες:
http://ventetta.blogspot.com/2008/11/blog-post_1409.html
http://www.afipnisis.gr/agora/viewtopic.php?f=45&t=331
http://www.afipnisis.gr/agora/viewtopic.php?f=45&t=99

οοδε