JUL – YALDA ΑΡΧΑΙΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ.... ΑΠΟ ΤΑ ΒΑΘΗ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ

Δύο έθιμα περί την εορτήν του Κοσμικού Φωτός και του Ηλίου, προερχόμενα από την αρχέγονη υπερβορεία παράδοση, σε δύο εντελώς διαφορετικά γεωγραφικά περιβάλλοντα. Η Jul στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης και η Yalda που εορτάζεται μέχρι και σήμερα στην Περσία .

JUL

H Jul είναι μία αρχαία εορτή για την οποία υπάρχουν αναφορές από αρχαία χρόνια , ότι εορταζόταν από βορειοευρωπαϊκούς λαούς στο μέσον του χειμώνα , σηματοδοτώντας το σημερινό χειμερινό ηλιοστάσιο .

Η ονομασία της εορτής αυτής ταυτίζεται με την ονομασία του μηνός κατά την διάρκεια του οποίου εορταζόταν.

Οι αρχαιότερες γραπτές αναφορές στην εορτή αυτή προέρχονται από την ισλανδική Υnglinga Saga , στο πρώτο βιβλίο της Heimskringla όπου πρωτοαναφέρεται ένας εορτασμός της JUL το 840 .

Η αμέσως επόμενη αναφορά ήταν στην Σάγκα του Χάακον του πρώτου ( 920 -961) του επονομαζόμενου και «Καλού» , ο οποίος ήταν ο τρίτος βασιλιάς της Νορβηγίας και υιός του Χάραλντ του Κοκκινομάλλη, ο οποίος με τον εκχριστιανισμό της Νορβηγίας επαναπροσδιόρισε τον χρόνο εορτασμού της εορτής αυτής, προκειμένου να συμπίπτει με την ημέρα των χριστουγεννιάτικων εορτασμών εκείνης της περιόδου .

 

Σύμφωνα με την Σάγκα, όταν έφθασε στην Νορβηγία ήταν ήδη χριστιανός αλλά το είχε κρατήσει κρυφό, καθώς οι άνθρωποι εκεί ήταν ακόμα παγανιστές, προκειμένου να διατηρήσει καλές επαφές με τους ανθρώπους εκεί· αργότερα όμως , όταν παρουσιάστηκε η ευκαιρία, πέρασε έναν νόμο με βάση τον οποίο έπρεπε η εορτή της JUL να μεταφερθεί και να εορταστεί μαζί με τα Χριστούγεννα , ειδάλλως οι παραβάτες θα έπρεπε να πληρώνουν συγκεκριμένα πρόστιμα .

Επίσης σύμφωνα με την Σάγκα η JUL εορταζόταν στα μέσα του χειμώνα για τρεις συνεχόμενες νύχτες . Ο Χάακον περίμενε μέχρι να εδραιωθεί για τα καλά στην εξουσία μέχρι να ξεκινήσει το κήρυγμα του Ευαγγελίου . Σύμφωνα με αυτήν την Σάγκα , συνεπείᾳ της δημοτικότητός του αυτό προκάλεσε την στροφή στον χριστιανισμό μίας μεγάλης μερίδος λαού και την σταδιακή ατονία της παλαιάς λατρείας των θεών .

 

Κατά την διάρκεια του εορτασμού , όταν είχαν τα πάντα προετοιμασθεί για την θυσία , όλοι οι χωρικοί προσέρχονταν στον ναό και έφερναν μαζί τους το φαγητό που τους ήταν απαραίτητο για όσο διαρκούσε η εορτή . Κατά την διάρκεια του εορτασμού όλοι έπρεπε να λάβουν μέρος και στην πόση ζύθου . Γινόταν θυσία όλων των ειδών ζώων που ανέτρεφαν οι κτηνοτρόφοι , όπως επίσης και αλόγων . Το αίμα από αυτά αποκαλούνταν hlaut , το αγγείο στα οποία τοποθετούνταν hlautbolli και hlautteinar το ραντιστήρι . Ήταν σχεδιασμένα σαν ψεκαστήρες και μαζί αυτά άλειφαν με αίμα τα βάθρα των ειδώλων και τους τοίχους του ναού , εντός και εκτός . Επίσης οι παρόντες άνδρες αλείφονταν με αίμα . Το κρέας των ζώων το έβραζαν προκειμένου να σερβιρισθεί ως φαγητό στο συμπόσιο που ακολουθούσε . 

 

Άναβαν φωτιές στο πάτωμα στο κέντρο του ναού και από πάνω τους τοποθετούσαν δοχεία για βράσιμο . Το ποτήρι με το θυσιαστήριο αίμα έπρεπε να γυρίσει γύρω από την φωτιά και αυτός που οργάνωνε την εορτή και ήταν ο αρχηγός της φυλής έπρεπε να ευλογήσει το ποτήρι όπως και το κρέας της θυσίας . Μετά γινόντουσαν οι προπόσεις . Η πρώτη πρόποση ήταν στον Οντίν για την νίκη και για δύναμη στον βασιλιά . Η δεύτερη στον Njord ( πατέρα του Φρέιρ και της Φρέγια , θεών της γονιμότητας ) για καλή σοδειά και ειρήνη και το τρίτο το έπινε ο βασιλιάς για τον εαυτό του . Επίσης προπόσεις γινόντουσαν και για τους νεκρούς συγγενείς: αυτή η πρόποση λεγόταν minni ( πρόποση εις μνήμην των νεκρών )

[Η παλαιονορδική λέξις minni=μνήμη παράγεται εκ της ινδοευρωπαϊκής ρίζης men- (σκέπτεσθαι, νοεῖν), εκ της οποίας και τα ημέτερα μήνις (δωριστί μᾶν-ις), μέμονα (έχω κατά νοῦν), μῆτις/μᾶτις (πρβλ. ομηρικόν μητίετα Ζεύς), μήδεα, μνήμη, μένος κ.λπ., επίσης δε τα: λατινικόν mens-mentis πνεύμα, νους (>mental, εις την αγγλικήν) - αγγλικόν mind - γερμανικόν mahnen (προειδοποιώ, επισημαίνω, υπενθυμίζω) - λιθουανικόν minti σκέπτομαι, αναμιμνήσκομαι, όπως και το παλαιονορδικόν και γοτθικόν man - παλαιοσλαυϊκόν mineti πιστεύω, εννοώ - σανσκριτικόν mάnyate σκέπτεται - παλαιογοτθικόν gaminθi (μνήμη, ανάμνησις) - χεττιτικόν men- (θεωρώ, διακρίνω, βλέπω) - νεοσκανδιναυϊκόν minde ] .

Σήμερα πλέον στις σκανδιναυϊκές χώρες η ονομασία JUL χρησιμοποιείται για τον εορτασμό των Χριστουγέννων .

Yalda

Η λέξη Υalda σημαίνει γέννηση και ο όρος αναφέρεται στον εορτασμό του περσικού χειμερινού ηλιοστασίου ( το οποίο αναλόγως του έτους πέφτει είτε 20 είτε 21 Δεκεμβρίου ) για την γέννηση του Μίθρα που επέρχεται με την παρέλευση της μεγαλύτερης νύχτας του χρόνου η οποία είναι την τελευταία ημέρα του περσικού μηνός Azar ( 22 Νοεμβρίου - 22 Δεκεμβρίου ) κατά την οποία σύμφωνα με την περσική παράδοση οι δυνάμεις του Αριμάν είναι στο μεγαλύτερο σημείο της δύναμής τους , ενώ η επόμενη ημέρα , η μέρα της ελεύσεως του Μίθρα , του αγγέλου του φωτός και της αληθείας, είναι η πρώτη μέρα του μήνα Dey, γνωστή ως Khoram Rooz ( Η ημέρα του Ηλίου ) και ανήκει στο Ωρομάσδη , θεό του Φωτός και του Ηλίου που αντιπροσωπεύει την αλήθεια και την σοφία .

Αυτή η μέρα σηματοδοτεί συμβολικά την νίκη του Ηλίου ενάντια στις δυνάμεις του σκότους, καθώς οι μέρες αρχίζουν να γίνονται πλέον μεγαλύτερες και οι νύχτες μικρότερες.

Mε την πτώση της αυτοκρατορίας των Σασσανιδών ( εν έτει 651 μ.Χ. ) και την άφιξη της ισλαμικής θρησκείας στο Ιράν, η θρησκευτική σημασία της Yalda χάθηκε και παρέμεινε ως ένα έθιμο, με αφορμή το οποίο συγγενείς και στενοί φίλοι έρχονται σε επαφή μεταξύ τους .

Παρ’ όλ’ αυτά το υποχρεωτικό σερβίρισμα φρέσκων φρούτων αποτελεί ανάμνηση των αρχαίων εθίμων περί παρακλήσεως στις θεότητες για προστασία από τον δριμύ χειμώνα που ακολουθούσε ( στο περσικό ημερολόγιο ο μήνας Δεκέμβριος ονομάζεται dey και ο χειμώνας ξεκινά στις 22 Δεκεμβρίου ) .

Σύμφωνα με τις αρχαίες περσικές και ζωροαστρικές παραδόσεις, το χειμερινό ηλιοστάσιο με την μεγαλύτερη νύχτα του έτους ήταν μία ευοίωνη ημέρα και περιελάμβανε έθιμα που είχαν ως σκοπό τους την προστασία των ανθρώπων απότην κακή τύχη . Κατά την διάρκεια αυτής της νύχτας οι άνθρωποι ήταν σύνηθες να παραμένουν ξύπνιοι κατά την διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους της νύχτας και για να εορτάσουν την ημέρα , οι άνθρωποι συναθροίζονταν τρώγοντας το περίσσευμα των φρέσκων φρούτων από το καλοκαίρι .

Πλέον δεν είναι μία επίσημη θρησκευτική εορτή για το Ιράν αλλά η παράδοση συνεχίζει να τηρείται , επίσης τα ιρανικά μέσα ενημέρωσης ( τηλεόραση , ραδιόφωνο ) παρουσιάζουν ειδικά προγράμματα σχετικά με αυτήν την παράδοση.

Την νύχτα αυτή συναθροίζονται οι οικογένειες σε όλη την χώρα για να δειπνήσουν . Το δείπνο περιλαμβάνει ποικιλία φρούτων ( φρέσκων και ξηρών ) , λαχανικών , ξηρών καρπών , ροδιού και γλυκών ειδικά προετοιμασμένων γι’ αυτήν την νύχτα . Σε μερικές περιοχές οι ποικιλίες αυτές είναι αυστηρά καθωρισμένες . Το πιο τυπικό φρούτο είναι το πεπόνι , που διατηρείται από το καλοκαίρι μέχρι τώρα ειδικά για αυτήν την ημέρα .

 

Πιστεύεται ότι η κατανάλωση πεπονιού ισχυροποιεί την υγεία του ατόμου κατά τους μήνες του καλοκαιριού και θα τον προστατεύσει από το να πέσει θύμα της εξαντλητικής ζέστης του καλοκαιριού . Μετά το δείπνο μαζεύονται οι γηραιότεροι της συναθροίσεως και ψυχαγωγούν τους υπολοίπους λέγοντάς τους ιστορίες και ανέκδοτα . Επίσης είθισται η απαγγελία στίχων του γνωστού Πέρση ποιητή Hafez και η απαγγελία αυτή συνοδεύεται από την παράδοση του ότι δεν πρέπει κάποιο εδάφιο από τα ποιήματά του να απαγγελθεί πέρα από 3 φορές, διότι το πνεύμα του ποιητή μπορεί να θυμώσει .
Πιστεύεται επίσης ότι η βρώση των φαγητών αυτών κατά την διάρκεια αυτής της μαγικής νύχτας μπορεί να προστατέψει τον άνθρωπο από τα βλαβερά τσιμπήματα εντόμων και ιδιαιτέρως των σκορπιών . Επίσης ότι η βρώση του σκόρδου μπορεί να δράσει ευεργετικά όσον αφορά στους πόνους των αρθρώσεων .

Κατά την διάρκεια της νύχτας αναπτύσσονται συζητήσεις , γίνεται η βρώση των προαναφερθέντων φαγητών , ανάγνωση ποιημάτων , λέγονται ιστορίες και ανέκδοτα και μερικές φορές είθισται οι άνθρωποι να χορεύουν . Τα παλαιότερα χρόνια που δεν υπήρχε ηλεκτρισμός άναβαν κεριά στο σπίτι και στις αυλές προκειμένου να το φωτίζουν αλλά πλέον αυτό το κομμάτι της παράδοσης δεν τηρείται από τους περισσοτέρους . Επίσης το άναμμα των κεριών στα σπίτια είχε και την συμβολική σημασία της διατήρησης εστιών φωτός κατά την διάρκεια της νύχτας έτσι ώστε να νικηθεί ο Αριμάν .

Πριν από την απαγόρευση του αλκοόλ υπήρχε η συνήθεια να πίνεται κρασί κατά την διάρκεια της νύχτας . Ωρισμένοι τηρούν ακόμη αυτό το έθιμο, παρά την απαγόρευση των αλκοολούχων ποτών σήμερα στο Ιράν .

 

Ως η τελευταία μεγαλύτερη νύχτα του έτους στους αρχαίους χρόνους θεωρούνταν ότι αυτή συνοδεύεται με την γέννηση του Μίθρα κατά το ξημέρωμα, που σηματοδοτεί την επικράτηση του Θεού Ηλίου ενάντια στις δυνάμεις του Σκότους .

Η λατρεία του Μίθρα ξεκίνησε στους αρχαϊκούς χρόνους , βασιζόμενη σε άριες παραδόσεις και στην ηλιακή θρησκεία του ζωροαστρισμού. Ο Μίθρας μια επίσης και παρέμεινε και τους επόμενους αιώνες ως σύμβολο του θεού Ηλίου , κατά δε την διάρκεια της αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών έγινε μία κύρια θεότητα, που λατρευόταν εξ ίσου με τον Αχούρα Μάσδα (Ωρομάσδη).

Οι αρχαίοι Πέρσες μαζευόντουσαν στις σπηλιές των βουνών μίας περιοχής από όπου λέγεται ότι γεννήθηκε ο Μίθρας για να προσευχηθούν μέχρι να έρθει η αυγή: λέγεται ότι ο Μίθρας έβγαινε υπό την μορφή του φωτός από μία συγκεκριμένη σπηλιά .

 

Επειδή ακριβώς η νύχτα αυτή είναι η μεγαλύτερη του έτους , συμβολίζει πολλά πράγματα στην περσική ποίηση και λογοτεχνία . Τον χωρισμό από αγαπημένα πρόσωπα , την αναμονή και την μοναξιά . Μετά όμως από το πέρασμα της νύχτας μία μεταμόρφωση λαμβάνει μέρος . Οι σκοτεινές δυνάμεις του Αριμάν ηττώνται κατά κράτος και το φως του Ηλίου , της αληθείας και της καλωσύνης λάμπει ξανά.

Η κεντρική θέση της Εορτής αυτής του Κοσμικού Φωτός και του Ηλίου αντλεί εμφανώς τις φυσικές της εικόνες από γεωγραφικά πλάτη πολύ-πολύ μικρότερα εκείνων της Περσίας, όπως άλλως τε και της Ελλάδος, όπου επίσης ακόμη και ώς την σημερινή εποχή της πλήρους Καταπτώσεως και διαλύσεως έχουν διατηρηθεί παραδόσεις (καλλικάντζαροι, Δένδρο του Κόσμου, Φως-Φώτα, κυρ-Ήλιος κ.λπ.), έθιμα (φωτιές-πυρές, με άλματα και χορούς επάνω και γύρω τους, όπως ακριβώς στις βόρειες χώρες) και λοιπές μνήμες που παραπέμπουν στην αρχέγονη υπερβορεία Παράδοση και προέλευση.

 

Αλλά και αρχαία γραπτά έχουν διασώσει τέτοιες καθαρές μνήμες: επί παραδείγματι στην αφήγηση της Βιντεβδάτ 1 της Αβέστας περί της “Πρωτοπατρίδος των Αρίων” αναφέρεται: “Εκεί ο χειμώνας διαρκεί δέκα μήνες και το θέρος δύο”. Ανάλογα δε κείμενα και αναφορές (όπως περί του ηλιακού δίσκου που διατρέχει χαμηλά τον ορίζοντα!) εκ των αρχαϊκών ινδικών Βεδών ώθησαν πριν περισσότερο από ένα αιώνα τον Ινδό Μπαλ Γκανγκανδάρ Τίλακ να συγγράψει το διάσημο βιβλίο του “The Arctic Home in the Vedas, also a new Key to the Interpretation of many Vedic Texts and Legends” (Βομβάη 1903) [πρβλ. σχετικές αναφορές σε παλαιά τεύχη του "Βορείου Σέλαος"].

ΑΡΜΑ